Mijn eigen toxische schaamte had eendiepgaande invloed op mijn dagelijks leven. John Bradshaw, de gerenommeerde Amerikaanse psychotherapeut en auteur, heeft baanbrekend werk verricht over dit complexe en destructieve fenomeen. En zijn boek
"Healing the toxic shame that binds us" heeft mijn leven een stukje vrijer gemaakt.
Wat is toxische schaamte?
Voor ik het boek las, wist ik zelf niet wat toxische schaamte was. Volgens Bradshaw is schaamte een natuurlijke emotie die ons helpt onze grenzen te herkennen en respecteren. Het wordt toxisch wanneer het niet langer een gezonde waarschuwing is, maar een diepgeworteld gevoel van minderwaardigheid. Mensen die lijden aan toxische schaamte voelen niet alleen dat ze fouten maken, maar dat ze zelf een fout zijn. Dit kan ontstaan door traumatische ervaringen, een liefdeloze of kritische opvoeding, misbruik of verwaarlozing. De mentale vergiftiging kan met andere woorden leiden tot lichamelijke vergiftiging.
Bradshaw beschrijft toxische schaamte als een innerlijke overtuiging die ons vervreemdt van ons authentieke zelf. Het veroorzaakt een vicieuze cirkel van zelfveroordeling, perfectionisme en destructief gedrag. Het kan leiden tot depressie, verslavingen, en het gevoel nooit goed genoeg te zijn.
Een persoonlijk verhaal over mentale vergiftiging
Ik zit met mijn moeder en mijn vader in een kantoor. Ik ben een jaar of zes en een hele dag heb ik testen gedaan in een ziekenhuis. Ze zegden het me niet dat het testen waren, maar ik wist het wel. Wat is anders het nut van zo’n balletje dat je achtereenvolgens in allerlei gaatjes moet proberen te krijgen. Of die achterlijke tekening van dat huis die ik moest inkleuren.
En dan komt er een man binnen in het kantoor. Hij draagt een witte jas. Hij lijkt gehaast, gaat zitten, geeft mijn moeder en mijn vader een hand en begint dan te praten met hen. Ze hebben het over mij. Hoewel ik erbij zit, praten ze niet met mij. Ze praten alleen maar over mij. En over mijn hoofd heen.
Dat ben ik ondertussen gewend. Ik ben zes jaar en bij dit soort gesprekken zeggen mensen over mij altijd: Ja, Jakob is verbaal heel sterk. MAAR,…
Verbaal is niet genoeg.
Ik ben niet genoeg.
Daarom wordt er over mij gepraat en niet met mij.
Langzaamaan begin ik me onzichtbaar te voelen in die kamer. Het lijkt wel alsof ik niet besta, of zo klein ben dat ze mij niet zien. Er worden beslissingen genomen, keuzes gemaakt, over mij. De onzichtbare.
Zonder dat ik het wist en zonder ik dat zelf wilde had ik mezelf afgewezen.
Toxische schaamte als een innerlijke overtuiging die ons vervreemdt van ons authentieke zelf. Het veroorzaakt een vicieuze cirkel van zelfveroordeling, perfectionisme en destructief gedrag. De mentale vergiftiging kan met andere woorden leiden tot lichamelijke vergiftiging.
Maar ja, dat was het lot... Ik moest naar andere school en het was pas toen een dokter een zona (uitslag gevolg van ernstige stress) ondekte dat ik privé tegen hem durfde te vertellen dat ik heel veel stress had op de nieuwe school met kindjes die allemaal zoals mij ontzichtbaar waren. Ik zou er een hele voorstelling over kunnen maken en wie weet doe ik dat ook! Het idee is er in ieder geval!
Kortom: vanaf die periode had ik mezelf afgewezen en was ik constant op zoek naar de bevestiging van mijn eigen idee: "Zie je wel ik ben niet goed genoeg." Onbewust, uiteraard. Want als jong kind van 7 jaar ben je daar niet bewust mee bezig. Maar telkens er iets gebeurde dat mijn eigen (geloof van dat) idee bevestigde, kon ik tegen mezelf zeggen: "ZIE JE WEL! Ik ben ECHT niet goed genoeg". En gooide ik die nieuwe herinnering bij de hoop met alle andere slechte ervaringen.
Op den duur had ik zoveel herinneringen en ervaringen op basis waarvan ik kon zeggen: "Zie je wel da's net zoals toen en toen en toen en toen en toen en toen". En zo geraakte schaamte geïnternaliseerd tot een essentieel deel van mijn identiteit. "Ik BEN fout, ik BEN niet goed genoeg, ik BEN onzichtbaar" en nog duizenden andere fraaie definities die ik mezelf opplakte. Mijn eigenwaarde was gebaseerd op al die foute herinneringen en ervaringen.
Hoe mentale vergiftiging leidt tot lichamelijke vergiftiging
Een van de meest verwoestende aspecten van toxische schaamte is de rol die het speelt in verslaving. Bradshaw stelt dat verslaving vaak een manier is om te ontsnappen aan de pijnlijke gevoelens van schaamte. Om verslaving aan te pakken, is het daarom essentieel ook de onderliggende schaamte aan te pakken. Zoniet zal de behoefte om de pijn te verdoven blijven bestaan. Want ook verslaving creëert schaamte en vormt een dus extra schakel in de vicieuze cirkel. Daarom vind ik het belangrijk om bij de aanpak van een verslaving vooral eerst naar de toekomst te kijken.
Hoe herken je toxische schaamte?
Toxische schaamte kan zich op veel manieren uiten:
- Zelfsabotage: Mensen met toxische schaamte saboteren vaak hun eigen succes omdat ze zich onwaardig voelen. Zich goed voelen of zichzelf waarderen is onverenigbaar met hun zelfbeeld.
- Verslaving: Schaamte ligt aan de basis van veel verslavingsproblemen. Mensen proberen hun pijn te verdoven door middelengebruik, eten, of andere destructieve gewoonten.
- Perfectionisme: Het verlangen om perfect te zijn, om schaamte en afwijzing te vermijden, kan leiden tot een uitputtende levensstijl.
- Angst voor intimiteit: Mensen met toxische schaamte hebben vaak moeite met het aangaan van gezonde relaties, uit angst om door anderen "ontmaskerd" te worden.
Wat ik zelf leerde van Bradshaw?
John Bradshaw’s werk biedt hoop en praktische stappen voor herstel. Hier zijn enkele kernpunten:
- Omarm je innerlijke kind: Een van Bradshaw’s belangrijkste concepten is het idee van het "innerlijke kind". Hij moedigt ons aan om in contact te komen met de jongere versie van onszelf, om de pijn van het verleden te erkennen en te helen. Dit kan door middel van meditatie, journaling, of therapie.
- Herken en benoem schaamte: Het eerste stap in herstel is bewustwording. Door schaamte te herkennen en te benoemen, kunnen we beginnen met het doorbreken van de vicieuze cirkel.
- Wees mild voor jezelf: Herstel vereist zelfcompassie. Bradshaw moedigt ons aan om onszelf te vergeven en te leren van onze fouten, in plaats van onszelf te straffen.
- Zoek ondersteuning: Therapie en zelfhulpgroepen kunnen een cruciale rol spelen in het doorbreken van toxische schaamte. Het delen van je verhaal in een veilige omgeving helpt je om je minder alleen te voelen.